Πένθος στην παιδική ηλικία. Τρόποι για να βοηθήσουμε το παιδί που θρηνεί.

•  
  
  
  Γράφει η Φωτοπούλου Χαρά (Σχολική Κοινωνική Λειτουργός)

Μια συχνή απορία των ενηλίκων είναι αν τα παιδιά είναι ικανά να κατανοήσουν την έννοια του θανάτου. Στην πραγματικότητα τα παιδιά είναι περισσότερο εξοικειωμένα με τον θάνατο, από ότι εμείς πιστεύουμε. Μάλιστα πενθούν όπως και οι μεγάλοι απλά με διαφορετικό τρόπο. Καθώς από την  φύση τους δεν είναι ανθεκτικά στον πόνο, θρηνούν ανά διαστήματα π.χ. την μια στιγμή μπορεί να παίζουν και την άλλη να είναι θλιμμένα. Αυτό που εμείς πρέπει να αντιληφθούμε είναι ότι η όλη αυτή διαδικασία είναι φυσιολογική και απαραίτητη για την προσαρμογή του παιδιού στην νέα πραγματικότητα.  

Πως κατανοούν τα παιδιά τον θάνατο;

Βρεφική ηλικία μέχρι την ηλικία των 3 ετών: Σε αυτή την ηλικία το παιδί δεν μπορεί να κατανοήσει την έννοια του θανάτου και η μόνη του ανησυχία και φόβος είναι ο αποχωρισμός με τα αγαπημένα του πρόσωπα. Είναι ικανό όμως να διαισθανθεί την θλίψη των οικείων του, από την αλλαγή στον τόνο της φωνής τους, τις πιο αργές κινήσεις κτλ. Έτσι μπορεί να αντιδράσει με διαταραχές στον ύπνο, με ευερεθιστότητα ή με αλλαγές στις διατροφικές του συνήθειες. Όταν αποκατασταθεί η ασφάλεια και η σταθερότητα στο περιβάλλον του, το παιδί θα βρει ξανά τους φυσιολογικούς του ρυθμούς.

Προσχολική ηλικία (3 έως 6 ετών): Τα νήπια αντιλαμβάνονται την απουσία ενός σημαντικού προσώπου από το περιβάλλον τους, αλλά δεν μπορούν να κατανοήσουν τον θάνατο σαν ένα γεγονός οριστικό και αμετάκλητο. Θεωρούν ότι αυτός που απεβίωσε μπορεί να γυρίσει πίσω ή ότι εξακολουθεί να ζει κάπου μακριά. Ωστόσο οι επιπτώσεις του αποχωρισμού είναι εξίσου οδυνηρές και σοβαρές για την ψυχοσύνθεσή του. Οι απαντήσεις των μεγάλων σε πιθανές απορίες του πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικές.

Παιδιά ηλικίας 6 έως 9 ετών: Σε αυτή την ηλικία το παιδί έχει εξοικειωθεί με το θάνατο (μέσα από τα παραμύθια, την τηλεόραση και το διαδίκτυο) και αντιλαμβάνεται ότι πρόκειται για ένα μη αναστρέψιμο γεγονός. Ο φόβος του θανάτου είναι έντονος, αλλά θεωρεί ότι αυτό συμβαίνει μόνο στους άλλους και όχι στο ίδιο ή στα αγαπημένα του πρόσωπα. Κατά την διάρκεια της κρίσης πιθανόν να αναπτύξει αισθήματα ενοχής για αυτό που συνέβη, ενώ η εκλογίκευση του γεγονότος δεν συνεπάγεται και την εύκολη διαχείριση των συναισθημάτων του.

Προεφηβική ηλικία(10-12ετών): Το παιδί στην προεφηβική ηλικία κατανοεί τον θάνατο και την παύση των σωματικών λειτουργιών όπως και οι ενήλικες. Η ανάγκη του όμως για κοινωνική ενσωμάτωση και ο φόβος μήπως φανεί διαφορετικός από τους συνομηλίκους του, το οδηγούν στην καταπίεση των έντονων συναισθημάτων που βιώνει, για να φανεί δυνατό. Αυτή η εσωτερίκευση των συναισθημάτων συχνά είναι παρεξηγήσιμη από τους ενήλικες, οι οποίοι την ερμηνεύουν σαν αναισθησία.

 Εφηβική ηλικία(12-18 ετών): Ο έφηβος αντιλαμβάνεται πλήρως το νόημα του θανάτου. Η αντίδρασή του απέναντι στην απώλεια θα εξαρτηθεί από την προσωπικότητά του, αλλά και από την συναισθηματική του ανάπτυξη. Μπορεί να προτρέξει σε προσφιλή πρόσωπα για βοήθεια ή να απομονωθεί για να διαχειριστεί μόνος του τα συναισθήματα απώλειας που βιώνει. Οι διαταραχές άγχους, ο αδικαιολόγητος θυμός, η σχολική αποτυχία, αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες, το φλερτ με εθιστικές ουσίες αποτελούν ενδεχόμενα, γι αυτό απαιτείται καλή επικοινωνία και παρακολούθηση από τους οικείους του.

Με ποιους τρόπους παρέχουμε βοήθεια στο παιδί που πενθεί;

Το παιδί σε αυτή την φάση της ζωής του έχει ανάγκη να αισθανθεί την αγάπη των γύρω του και να καταλάβει ότι παρόλο που τα πράγματα θα αλλάξουν, δεν πρέπει να αγχώνεται γιατί η ζωή συνεχίζεται και όλοι μαζί θα προσπαθήσουν για το καλό του. Σε αυτό θα βοηθήσει πολύ η συζήτηση προκειμένου να μπορέσει να εκφράσει τα συναισθήματά του και τους όποιους προβληματισμούς του. Μερικοί τρόποι βοήθειας του παιδιού, για να αντιμετωπίσει το πένθος, είναι οι παρακάτω:

•            Η ενημέρωση για το δυσάρεστο γεγονός, πρέπει να γίνει αρκετά σύντομα μετά το συμβάν από κάποιο αγαπημένο του πρόσωπο.

•            Κατά την ανακοίνωση δεν πρέπει να ειπωθούν λέξεις και εκφράσεις του τύπου  ¨κοιμήθηκε¨, ¨έφυγε¨, ¨πήγε στον ουρανό¨.  Χρησιμοποιώντας τις λέξεις ¨θάνατος¨ και ¨πέθανε¨ το παιδί θα αισθανθεί ασφάλεια και δεν θα δημιουργήσει σενάρια στο μυαλό του. 

•            Το ενθαρρύνουμε να βιώσει τα συναισθήματά του όποια και αν είναι αυτά. Έτσι θα αισθανθεί ότι το αποδέχονται και το σέβονται.

•            Διατηρούμε τις αναμνήσεις με το αγαπημένο του πρόσωπο ζωντανές π.χ. μέσα από άλμπουμ με φωτογραφίες.

•            Μοιραζόμαστε μαζί του και τα δικά μας συναισθήματα.

•            Το καθησυχάζουμε για την δική του ασφάλεια και διατηρούμε τη σταθερότητα στην καθημερινότητά του.

•            Ακολουθούμε τις παλιές συνήθειες και αποφεύγουμε μεγάλες αλλαγές όπως αλλαγή σχολείου ή σπιτιού.

•            Φροντίζουμε να ενημερωθεί για το συμβάν το άμεσο περιβάλλον του παιδιού (π.χ. σχολείο, φροντιστήριο) και συνεργαζόσαστε από κοινού για το καλό του.

Δείτε ακόμα: Πρώτη μέρα στο σχολείο, η περιπέτεια αρχίζει.